Phân tích chương hạnh phuc của một trang gia trong tác phẩm Số đỏ của Vũ Trọng Phụng

BÀI LÀM

Một trong những tác phẩm văn học tiêu biểu cho xu hướng hiện thực phô phán kịch liệt cái xã hội tư sản thành thị trước Cách mạng tháng Tám 1945 là tiểu thuyết Số đỏ của Vũ Trọng Phụng. Với lối vân châm biếm sắc sảo. các chương trong Sô đỏ đều là những màn hài kịch đầy thu vị, đặc biệt là chương XV: Hạnh phúc của một tang gia. Ta hãy phân tích chương trên.

Mâu thuẫn trào phúng cơ bản nằm ngay trong tên gọi của chương XV: Hạnh phúc của một tang gia. Tang gia nào cũng buồn rầu, đau đớn trước cái chết của người thân. Trái lại, mỗi người trong gia đình cụ cố Hồng đều vui mừng, cảm thấy có hạnh phúc khi cụ cô tồ vừa mất. Từ ông “rể quý”, tức ông Phán mọc sừng, cảm thấy hạnh phúc vì có được thêm sô tiền là vài nghìn dồng bù khoán bị vợ cắm sừng, cho đến ông bô vơ, tức người chủ tang, là cụ cô Hồng nhắm mắt mơ màng đến cái lúc cụ mặc đồ xó gai, lụ khụ chống gậy... để thiên hạ đều chỉ trỏ khen một cái đám ma như thế, một cái gậy như thế... Từ người cháu đích tôn là ông Văn Minh

thích thú vì cái chúc thư kia sẽ vào thời kì thực hành chứ không còn là lí thuyết viển vông nữa, đến cậu tú Tân sướng điên người vì có dịp thi thốtài chụp ảnh. Riêng cô cháu dâu của người chết là bà Văn Minh nôn nao chờ lăng xê kiểu đồ tang tân thời của hiệu may Âu hóa. Cuối cùng, ai cũng được như ý.

Như vậy, mỗi thành viên trong gia đình đều thấy đây là một dịp may đặc biệt để thỏa mãn ý muôn, thực hiện dược ý đồ riêng tư của mình. Cho nên cái chết kia đã làm cho nhiều người sung sướng lắm... Bọn con cháu vô tâm ai cũng sung sướng thỏa thích... người ta tưng bừng, vui vẻ di dưa giấy cáo phó, gọi phường kèn, thuê xe đám ma, vân vân... Tuyệt nhiên không ai tỏ ra đau buồn thương tiếc người quá cố. Thiếu vắng loại tình cảm ấy, tất cá đều trở nên vô nghĩa. Thật vậy, còn phũ phàng hơn là bầy con cháu chí hiêu chỉ nóng ruột dem chôn cho chóng cái xác chết của cụ tổ. Chính ông Văn Minh, cháu nội của người quá cố, còn thầm biết ơn Xuân Tóc Đỏ tình cờ đã gây ra cái chết của ông cụ già dáng chết.

Những người trong tang quyến thì như thế, còn đám ma diễn ra như thế nào? Với nghệ thuật châm biếm sắc sảo, qua một số chi tiết chọn lọc, hình ảnh đám tang lộ rõ sự đua đòi lôi sông văn minh rởm. Đó là một đám ma to tát, long trọng, theo cả lối Ta, Tàu, Tây, có kiệu bát cống, lợn quay đi lọng, cho đến lốc bốc xoảng và kèm bu dích và vòng hoa, có đến ba trăm câu dôi, vài ba trăm người đi dưa, lại có cậu tú Tân chỉ huy, những nhà tài tử chụp ảnh đã thi nhau như ở hội chợ. Đó là một đám ma làm huyên náo cả thành phố mà kèn Ta, kèn Tây, kèn Tàu lần lượt thay nhau mà rộn lên... kể đã là danh giá nhất tất cả. Đặc biệt đây là dịp quảng cáo đồ xô gai tăn thời, cái mũ mân tráng viền đen - demières creations... có thể ban cho những ai có tang dương đau đớn vì kẻ chết củng dược hưởng chút ít hạnh phúc ở dời. Nhân đó, Tuyết bèn mặc bộ Ngây thơ để cho thiên hạ phải biết rằng mình chưa đánh mất cả chữ trinh... Kì thực những gì gọi là to tát, long trọng, danh giá của cái đám ma ấy chỉ là sự phô trương giả dôi, sự rởm đời lố lăng, thể hiện tâm lí háo danh hết sức kì quặc, qua những hình thức nghi lỗ đưa tang hố lên  đến buồn cười. Tác giả đã hạ một câu văn gói trọn sự mỉa mai đến cực độ: Thật là một đám ma to tát có thể làm cho người chết nằm trong quan tài củng phải mỉm cười sung sướng, nếu không gật gù cái dầu...!

Còn những người đưa tang mang danh thượng lưu văn minh dần dần lộ ra bộ mặt của bọn người thô bỉ, cặn bã của xã hội tư sản thành thị. Tiỗp tục sử dụng các yếu tố gây mâu thuẫn để trào phúng, tác giả còn dùng biện pháp phóng đại về dáng cách lố bịch nhưng đều giống như thật đâu đó ngoài đời. Những ông bạn thân của cụ cố Hồng hình như đưa đám tang để khoe huy chương, khoe những kiểu râu hoặc dài hoặc ngắn, hoặc đen hoặc hung hung, hoặc lún phún hay rẩm rậm, loăn quăn. Trong mấy trăm người đi đưa thì hàng trăm giai thanh gái lịch của Hà thành văn vật đang Au hoá với một nứa là phụ nữ, phẩn nhiều tân thời, bạn của cô Tuyết, bà

Văn Minh, cô Hoàng Hôn, bà phó Đoan, vân vân... đều mang vẻ mặt buồn rầu của những người đi đưa ma. Bạn của cụ cô Hồng, các vị tai to mặt lớn của xã hội thượng lưu đó, đều cảm động khi trông thấy làn da trắng thập thò trong làn áo voan trên cánh tay và ngực Tuyết... lộ rõ tính háo sắc đến vô liêm sỉ dù họ đang sát ngay với linh cữu. Cả đám đông đưa tang đó vừa đi vừa chim chuột, soi mói, bình luận về cơ thế phụ nữ, nói với nhau những chuyện nhảm nhí trong đời sống đồi bại thường ngày của họ, đã biểu lộ mọi góc cạnh của cái tính vô văn hóa, vô đạo đức của bọn người cặn bã của xã hội tư sản thành thị thời ấy.

Gần cuối chương, nhân vật Xuân Tóc Đỏ xuất hiện giữa lúc đám tang đang di chuyển, đã làm cho cảnh đưa đám thêm lố lăng. Hắn bộc lộ tính tinh quái, láu lỉnh bôn cạnh tính đểu cáng và dâm đãng vốn có. Hắn biết tự quảng cáo đúng chỗ, xuất hiện đúng lúc, đáp ứng đúng ý thích những người mà hắn cần lấy lòng như Tuyêt, như cụ bà. Đến cảnh cuối, ông Phán dúi vào tay nó một cái giấy bạc năm đồng gấp tư. Xuân Tóc Đỏ vội nắm tay cho khỏi có người nom thấy trở thành đỉnh điểm của màn hài kịch đưa tang này. Sự giả dối, bịp bợm ở đây thật vô liêm sỉ đến độ ghê tởm.

Tóm lại, bằng ngòi bút trào phúng bậc thầy, Vũ Trọng Phụng đã vạch mặt bọn trưởng giả chạv theo đồng tiền, đua đòi lối sống văn minh rởm, bịp bợm, dâm đãng, đồi bại thời đó qua chương Hạnh phúc của một tang gia.

Vũ Trọng Phụng xứng đáng là một nhà văn hiện thực trào phúng hàng đầu trong nền văn xuôi trước Cách mạng tháng Tám 1945.