Bình giảng bài thơ Chiều sông Thương của Hữu Thỉnh

...Chiều uốn cong lưỡi hái Nhũng gì sông muốn nói Cánh buồm đanghát lên Đám mây trên Việt Yên Rủ bóng về BốHạ Lúa cúi mình giấu quà Ruộng bời con gió xanh Nước màu đang chảy ngoan Giữa lòng mương máng nổi Mạ đã thò lá mới Trên lớp bùn sếnh sang Cho sắc mặtmùa màng Đất quê mình thịnh vượng Nhũng gì ta gửi gắm Sắp vàng hoe bốn bên Hạt phù sa rất quen Sao mà như cổ tích Mấy cô coi máy nước Mắt dài nhưdao cau Ôi con sông màu nâu Ôi con sôngmàu biếc Dâng cho mùa sắp gặt Bồi cho mùa phôi thai.

Nắng thu đang trải đầy Đã trăng non múi bưởi Bên cầu con nghé đợi Cả chiều thu sang sông.

BÀI LÀM

Viết về quê hương và tình yêu quê hương, bài thơ Chiều sông Thương của Hữu Thỉnh là một bài thơ hay, đáng yêu. Thể thơ năm chữ, giàu vần điệu nhạc điệu, lời thơ thanh nhẹ, hình tượng đẹp, trong sáng, cảm xúc dào dạt, bâng khuâng, mênh mang.

Chiều thu đẹp thơ mộng bên sông Thương, thuộc vùng Bố Hạ, Việt Yên là thời gian nghệ thuật và không gian nghệ thuật, được miêu tả và cảm nhận. Người đi xa về thăm quê (người lính?) trìu mến, bâng khuâng dõi nhìn cảnh vật quê hương là tâm trạng nghệ thuật. Buổi chiểu trong thơ, nhất là chiều thu thường man mác buồn, nhưng Chiều sông Thươngạ nhiều thiết tha, bâng khuâng rạo rực. Người đi xa trở về thăm quê, mắt như ôm trùm cảnh vật, hồn như đang nhập vào cảnh vật, bước chân thì "dùng dằng", níu giữ, vấn vương. Có lẽ vì cô gái Kinh Bắc xinh đẹp (hoa quan họ) mà chàng trai thấy "nởtím"cả dòng sông quê nhà; đôi bàn chân cứ 'dùngdằng"mãi:

Đi suốt cả ngày thu Vẩn chưa về tới ngõ Dùng dằng hoa quan họ Nở tím bên sông Thương.

Sông Thương quê mẹ, quê em "nước vẫn nước đôi dòng" biết bao lưu luyến gợi nhớ gợi thương đã bao đời: "dòng trong dòng đục, em trông ngọn nào"... Chiều quê, một buổi chiều mùa gặt, trăng non lấp ló chân trời, rất thơ mộng hữu tình, "Chiều uốn cong lưỡi hái". Một câu thơ, một hình ảnh rất thơ, rất tài hoa. Cánh buồm, dòng sông, đám mây, đều được nhân hóa, mang tình người và hồn người, như đưa đón, như mừng vui gặp gỡ người đi xa trở về:

Những gì sông muốn nói Cánh buồm dang hát lên Đấm mây trên Việt Yên Rủ bóng về Bố Hạ.

Nhà thơ, đứa con đi xa trở về say sưa đứng ngắm nhìn cảnh vật, cánh đồng quê hương. Gió thu trở thành "con gió xanh". Lúa uốn cong trĩu hạt, tưởng như đang "cúi mình giấu quả". Một chữ "ngoan " tài tình gợi tả dòng nước "đỏ nặng phù sa" êm trôi trong lòng mương lòng máng:

Nước màu đang chảy ngoan Giữa lòng mương máng nổi.

Cảnh vật đồng quê, từ đường nét đến sắc màu đều tiềm tàng một sức sống ấm no, chứa chan hi vọng. Là những nương "mạ đã thò lá mới - Trên lớp bùn sếnh sang". Là những ruộng lúa "vàng hoe " trải dài, trải rộng ra bốn bên bốn phía chân trời mênh mông, bát ngát. Là dòng sông thơ ấu chở nặng phù sa, mang theo bao kỉ niệm, bao hoài niệm: "Hạt phù sa rất quen - Sao mà nhưcổ tích". Lần thứ hai, nhà thơ nói đến cô gái vùng Kinh Bắc, quan họ duyên dáng, đa tình. Không phải là "Những nàng môi

cắn chỉ quết trẩu ". Cũng không phải là "Những cô hàng xén răng đen - Cười nhưmùa thu tỏa nắng"{Bên kia sôngĐuống- Hoàng Cầm). Mà ở đây là những cô gái quan họ xuất hiện trong dáng vẻ lao động "để thương, để nhớ, để sầu cho ai".

Mấy cô coi máy nước Mắt dài như dao cau.

Chàng trai về thăm quê xúc động, khẽ cất lên lòi hát. Tinh yêu quê hương dào dạt dâng lên trong tâm hồn. Câu cảm thán song hành với những điệp từ điệp ngữ làm cho giọng thơ trở nên bổi hồi, say đắm. Bức tranh quê nhà với bao sắc màu đáng yêu:

Ôi con sông màu nâu Ôi con sông màu biếc Dâng cho mùa sắpgặt Bồi cho mùa phôi thai.

Tiếng thơ mang nặng ân tình đối với đất mẹ quê cha, đối với cái nôi mà "em"đã sinh thành, là nơi anh đã lớn khôn.

Màu nắng thu nhạt nhòa trong chiều tàn. Vầng trăng non lấp ló như "múi bưởi". Và con nghé đứng đợi mẹ bên cầu. Chi tiết nào cũng giàu sức gợi, dân dã, thân thuộc, yên bình:

Nắng thu đang trải đẩy Đã trăng non múi bưởi Bên cẩu con nghé đợi Cả chiều thu sang sông.

Cảnh sắc quê hương hữu tình, nên thơ. Một tình quê trang trải. Bài Chiều sông Thương giăng mắc, vương vấn mãi hồn ta. Con sông Thương trong ca dao tưởng như đã nhập lưu với "con sông màu nâu, con sông màu biếc"của Hữu Thỉnh. Chất thơ, tình thơ là ở đấy.