Phân tích nhân vật Chí Phèo của Nam Cao

BÀI LÀM

Tuy chỉ thực sự viết văn hơn mười năm, Nam Cao đã để lại khá nhiều sáng tác văn xuôi giá trị: hơn 60 truyện ngắn, một truyện vừa, một tiếu thuyết và vài vở kịch. Truyện của Nam Cao trước Cách mạng tháng Tám nêu bật nỗi băn khoăn đau đớn trước tình trạng con người bị hủy hoại dần mòn về nhân phẩm do cuộc sống nghèo đói, bế tắc. Bên cạnh đề tài về người trí thức nghèo, hình ảnh người nông dân bị áp bức, thậm chí bị lưu manh hóa do tội ác của bọn cường hào, địa chủ đã được thể hiện thật sâu sắc trong một truyện ngắn nổi tiêng của ông: Chí Phèo.

Ngay từ khi ra đời, Chí Phèo là một đứa con hoang, bị bỏ rơi trong một lò gạch cũ. Được dân làng nuôi, Chí Phèo lớn lên như cây cỏ. tuổi thơ hết di ở nhà này lại di ở nhà nọ, tuổi thanh niên ra sức làm thân trâu ngựa cho nhà lí Kiến. Vì một chuyện ngờ ghen vỞ vẩn, lí Kiên đã nhẫn tâm đẩy Chí Phèo vào tù. Sau bảy, tám nám biệt tích, trơ về làng, Chí Phèo đã hoàn toàn biên đổi. Ngoại hình thật kinh tớm, cái dầu thì trọc lốc, cái răng cạo tráng hớn, cái mặt thì đen mà rất cong cơng, hai mất gườm gườm trông gớm chết!

Chí Phèo chuyên dập đầu, rạch mật và đâm chém người cho nôn cái mật hấn vàng vàng mà lại muốn xạm màu gi, nó vằn dọc vần ngang, không thứ tự, biết bao nhiêu là sẹo.

Người cô nông ấy hoàn toàn bị tước đoạt nhân hình, biến thành một loại nứa người nửa vật:... nó không còn phải là mặt người: nó là mặt một con vật lạ.

Từ lúc trở về làng, Chí Phèo hoàn toàn bị tha hóa, hành động như người mất trí. Bao nhiêu việc ức hiếp pha phách, dâm chém, mưu hại, ngươi ta giao cho hắn làm! Trong cơn say, Chí Phèo hành động tàn bạo như một con quỉ dữ, hoàn toàn mất nhân tính. Những còn say của hán tràn cơn này sang cơn khác, thành một cơn dài, mênh mông, hắn ăn

trong lúc say,... uống rượu trong lúc say, để rồi say nữa, say vô tận (...) Hắn biết dâu hắn đã phá hao nhiêu cơ nghiệp, dập nát hao nhiêu cảnh yên vui, dạp đổ bao nhiêu hạnh phúc, làm chảy máu và nước mắt của bao nhiêu người lương thiện.

Trong tâm hồn tưởng chừng như chai đá, thậm chí bị hủy hoại hoàn toàn của Chí Phèo, bản chất lương thiện ngày thường bị lấp đi vẫn lo lói một ánh sáng lương tri, sẽ bừng sáng khi gặp cơ hội. Lúc được thị Nở chăm sóc, Chí Phèo rất ngạc nhiên vì xưa nay, nào hắn có thấy ai tự nhiên cho cái gì. Hắn vẫn phải dọa nạt hay là giật cướp mới có.

Tình cảm chân thật của thị Nở đã khơi dậy ý thức và lương tâm cứa Chi Phèo. Từ lúc này, anh mới ý thức được tình trạng tha hóa và bi kịch bắt đầu diễn ra trong đời sống nội tâm của anh.

Sau khi được thị Nở chăm sóc, lần đầu tiên khi tỉnh giác, Chí Phèo bâng khuâng nghe tiêng chim hót, tiếng cười nói của những người di chợ thì niềm ao ước có một gia đình nho nhỏ bừng lôn. Hắn có thể t'wi bạn dược, sao lại chỉ gây kẻ thù?

Bản chất tốt đẹp của người lao động tỉnh thức trong lòng anh: Trời ơi! Hán thèm lương thiện, hắn muốn làm hòa với mọi người biết bao! (...) Họ sẽ lại nhận hấn vào cái xã hôi bàng phảng, thăn thiện của những người lương thiện...

Chí Phèo tha thiết muôn trở về với mọi người, nhưng tất cả làng Vũ Đại đều sợ hãi xa lánh anh. Thị Nở lại “cắt dứt" với Chí Phèo. Anh lại rơi vào tình thế hoàn toàn tuyệt vọng: sông lương thiện thì không được chấp nhận, làm lưu manh như cũ thì không thể và cũng không muôn.

Những lời lẽ cuối cùng của Chí Phèo bộc lộ tất cả bi kịch nội tâm đó: Tao muốn làm người lương thiện (...) Không dược! Ai cho tao lương thiện? Làm thê nào cho mất dược những vết mảnh chai trên mặt này? Tao không thể là người lương thiện dược nữa. Biết không!

Chí Phèo đã đâm chết bá Kiên, kẻ đã gây ra bi kịch đời anh, rồi tự sát.

Nhân vật Chí Phèo được xây dựng thành công: vừa có nét khái quát, vừa có cá tính. Người cố nông đó đã bị hủy hoại thân hình vừa bị tước đoạt cả nhân tính. Nhân vật được miêu tả sâu sắc từ chân dung đến tính cách, từ bộ mặt đến những diễn biên tâm lí, bằng biện pháp nghệ thuật miêu tả độc đáo.

Tác phẩm Chí Phèo mang giá trị nhân đạo chủ nghĩa sâu sắc, thể hiện ở tấm lòng yêu thương, trân trọng của Nam Cao đối với những người khôn khổ, tác gia phát hiện những phần sâu kín nhất trong tâm hổn họ những gì còn lại của tinh người, lòng khát khao hạnh phúc, được yêu thương, nhất là quyền được làm người lương thiện.

Chí Phèo là tiếng kêu cứu thiết tha của những người bất hạnh: hãy bảo vệ và đấu tranh cho quyền được làm người của những con người lương thiện, đê họ được sông hạnh phúc, không còn những thế lực đen tối của xã hội, đẩy họ vào chỗ mất cả nhân hình lẫn nhân tính, đầy bi kịch xót xa...