Mẫu văn phân tích bài thơ Khi Con Tu Hú của Tố Hữu

Tố Hữu là một con chim đầu đàn của nền thơ ca Việt Nam trước và sau cách mạng tháng tám 1945. Thơ Tố Hữu tràn đầy lí tương sông cao đẹp đồng thời thế hiện tinh thần sáng tạo không mệt mỏi trên bước đường nghệ thuật. Chính vì vậy, bài thơ khi con tu hú trong tập thơ từ ấy của tô hữu đã có sức cuốn hút độc giả yêu thơ, say thơ một cách mãnh liệt.

Mở đầu bài thơ là những âm thanh sông động, mở ra một không gian tươi đẹp, thoáng đãng:

“khi con tu lúi gọi bầy”.

Trong thi ca Việt Nam, mỗi loài chim kêu, mỗi loài hoa nở,... Báo hiệu một mùa khác nhau. Tiếng chim cuốc kêu trong thơ nguyễn trãi báo hiệu mùa xuân đã muộn. Tiếng chim quyên nô nức gọi hè dưới trăng thanh trong thơ nguyễn du,... Riêng Tố Hữu, tiếng chim tu hú đi vào thơ khắc khoải báo hiệu mùa hạ đã bước sang. Tiếng chim làm sống dậy những ngày tự do, êm đềm, hạnh phúc. Thuở ấy, Tố Hữu hây còn bên ông bà, cha mẹ, thầy cô, bạn bè. Phải là một trái tim nhạy cảm, rạt rào nhựa sống mới có được cái nghiêng tai tinh tế như thế giữa bốn bức tường hôi hám, chật hẹp, tối tăm,... Tố Hữu hay lắng nghe những âm thanh của cuộc sống đời thường:

“cô đơn thay là cảnh thân tù!

Tai mở rộng và lòng sôi rạo rực

Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức ớ ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu!

Nghe chim reo trong gió mạnh lên triều nghe vội vã tiếng dơi chiều đập cảnh nghe lạc ngựa rùng chân bên giếng lạnh dưới đường xa nghe tiếng guốc đi về”.

(tâm tư trong tù)

Có thể nói, từ tiếng chim tu hú, Tố Hữu đã lắng đọng lòng mình, tập hợp các giác quan và tài năng của người nghệ sĩ để vẽ lên một bức tranh thiên nhiên mùa hè của miền trung thân yêu:

“lúa chiêm đương chín, trái cây ngọt dần vườn râm dậy tiếng ve ngân bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào trời xanh càng rộng càng cao đôi con diều sáo lộn nhào từng không...”.

Đây là một bức tranh lóng lánh sắc màu: màu vàng óng ả của lúa chín, màu vàng tươi roi rói của hoa quả, màu xanh dịu mát của khu vườn nhiều cây, màu vàng đặc trưng của bắp, màu nắng, màu xanh bao la của da trời. Như vậy hai gam màu vàng và xanh đã tô điểm cho bức tranh thơ thêm những đường nét mĩ miều, rực rỡ, đậm chất đồng quê. Bên cạnh đó, có thanh âm của tiếng ve rộn ràng lảnh lót. Tiếng ve . Ngân là đặc trưng của mùa hè. Các chú ve dạo bản đồng ca chào đón đức vua mùa hạ đến ngự trị. Nếu thiếu tiếng ve thì nét sinh động, nhộn nhịp của bức tranh thơ giảm đi nhiều lắm. Hình ảnh “đôi con diều sáo lộn nhào'từng không” là nét chấm phá độc đáo làm cho cuộc sống nơi thôn quê trở nên có hồn và thi vị hơn. Nhà thơ lấy cái hữu hạn (con diều sáo) để biểu thị cái vô hạn (từng không). Không gian của bức tranh thơ được mở ra thoáng đãng và tiến tới vô tận.

Trên đây chỉ là bức tranh mùa hè được vẽ trong tâm tưởng của một con người trẻ tuổi đắm say lí tưởng đẹp. Dù chỉ một chút tình quê nhưng rất được đáng nâng niu quý trọng. Còn thực tế thì sao?

Nhà thơ đang đối diện với bốn bức tường nóng bức ngột ngạt:

“ta nghe hè dậy bên lòng mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi!(câu 8)

Ngột làm sao, chết uất thôi(câu 9)

Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu!”

Từ “dậy” trong tiếng việt, theo từ điển của nguyễn vàn xô có ba nghĩa chính: cất mình lên, nổi lên, vang ầm. Chúng ta có thể hiểu mùa hè đã nổi lên trong lòng nhà thơ ỏ' đỉnh điểm. Hòa với nhịp thơ ở câu 8 là 6/2; ở câu 6 là 3/3 gợi cảm giác phẫn uất, bực bội, căng thẳng tột độ của hệ thống thần kinh trung ương đồng thời cũng thể hiện được sức mạnh và ý chí anh hùng của tuổi trẻ. Bởi thế, tản đà nói: “tài cao phận thấp chí khí uất”. Điều đó cũng không sai đối với Tố Hữu. Riêng câu thơ “mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi” gợi cho chúng ta nhớ tâm trạng của nguyễn hữu cầu:

“bay thẳng cảnh muôn trùng tiêu, hán phá vòng vây bạn với kim ô”.

Phải chăng giữa nguyễn hữu cầu và Tố Hữu có cùng chung một ước vọng anh hùng của đấng nam nhi? Tiếng kêu “ngột làm sao, chết uất thôi” của Tố Hữu cũng là một tiếng kêu xé lòng của một lớp thanh niên ham sống, đầy nhiệt quyết, ham đổi đời của xã hội ta lúc ấy.

Cả bài thơ, Tố Hữu không nhắc đến chữ “tự do” nào nhưng qua bức tranh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng, chúng ta hiểu được nhà thơ nhận biết cái tất yếu đến tầng bậc nào rồi bởi lẽ “tự do là nhận biết được cái tất yếu” (các mác).

Bài thơ khép lại theo lối “đầu cuối tương ứng”. Nếu câu mở đầu gợi tiếng chim tu hú khỏe khoắn mời gọi hè thì câu kết thúc tiếng chim tu hú kêu hoài, kêu mãi giữa bầu trời mênh mông như “tiếng gọi hối thúc của thực tại”. Cái kết câu ấy làm day dứt, xôn xang cõi lòng người đọc.

Tóm lại, khi con tu hú là một bài thơ hay, lời lẽ mộc mạc, bình dị, dễ hiểu, câu chữ ít nhưng cô động, hàm súc. Bức tranh tả cảnh thiên nhiên và bức tranh tâm trạng hiện lên rất cân xứng. Kết hợp với thế thơ cổ truyền của dân tộc uyển chuyển, giàu hình ảnh, giàu nhạc điệu, bài thơ khi con tu hú của Tố Hữu đã để lại sức rung, sức gợi xâu xa, bền bỉ trong lòng những độc giả yêu thơ, say thơ suốt mấy mươi năm qua.