Hướng dẫn đọc và tìm hiểu về bài thơ Lượm của Tố Hữu

Câu 1. Bài thơ kể và tả về Lượm qua những sự việc nào, bằng lời của ai? Dựa theo trình tự lời kể ấy, em hãy tìm bố cục của bài thơ.

(Bài thơ kể về chuyện tác giả đã gặp lại chú bé Lượm tại Huế vào một ngày cuối năm 1946, rồi hai chú cháu từ biệt nhau. Đến tháng sáu năm sau, tác giả nghe tin Lượm đã hi sinh trong một lần chuyển thư thượng khẩn ra mặt trận. Bài thơ được kể bằng lời của tác giả (xưng là chú).

+Bố cục của bài thơ gồm ba đoạn:

- Đoạn một: Từ đầu đến... Cháu đi xa dần: Hình ảnh hồn nhiên đáng yêu của Lượm trong cuộc gặp gỡ tinh cờ giữa hai chú cháu.

- Đoạn hai: Từ Cháu đi đường cháu... đến Hồn bay giữa đồng: kể về chuyến liên lạc cuối cùng và cái chết anh dũng của Lượm giữa mặt trận.

- Đoạn cuối: Phần còn lại: Hình ảnh chú bé Lượm sống mãi trong lòng nhà thơ. )

Câu 2. Hình ảnh Lượm trong đoạn thơ từ khổ thứ hai đến khổ thứ năm dã được miêu tả như thế nào qua cái nhìn của người kể (trang phục, hình dáng, cử chỉ, lời nói)? Sự miêu tả dã làm nổi bật ở hình ảnh Lượm những nét gì đáng yêu, đáng mến?

Các yếu tố nghệ thuật nhu từ láy, vẩn, nhịp, so sánh trong đoạn thờ đã có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện hình ảnh Lượm?

(Hình ảnh Lượm trong năm khổ thơ đầu được miêu tả sinh động và rõ nét qua những chi tiết nghệ thuật:

+Trang phục: Cái xắc xinh xinh, Ca lô đội lệch: Lượm cũng được trang bị như các chiến sĩ Vệ quốc hồi đẩu kháng chiến. Chiếc xấc đựng tài liệu có quai đeo chéo qua vai; còn chiếc mũ ca lô thi đội lệch về một bên, thể hiện nét tinh nghịch, hiếu động của tuổi thơ.

+Dáng điệu loắt choắt {bé nhỏ) nhưng cử chỉ nhanh nhẹn, tự tin. Thái độ hồn nhiên, vui vẻ. Lời nói mộc mạc chân thành.

Thể thơ bốn chữ, nhịp điệu nhanh sử dụng nhiều từ láy như loắt choắt, thoăn thoắt, nghênh nghênh,... góp phần khắc hoạ nổi bật hình ảnh đáng yêu của Lượm - một chú bé liên lạc hồn nhiên, vui tươi, say mê tham gia kháng chiến. )

Câu 3. Nhà thơ đã hình dung, miêu tả chuyến đi liên lạc cuối cùng và sự hi sinh của Lượm như thế nào? Hình ảnh Lượm gợi cho em cảm xúc gì?

Trong đoạn thơ này có những câu thơ và khổ thơ được cấu tạo đặc biệt. Em hãy tìm những câu thơ và khổ thơ ấy; nêu tác dụng của nó trong việc biểu hiện cảm xúc của tác giả.

(a. Tác giả hình dung ra tình huống Lượm hi sinh thật rõ ràng, cụ thể. Cũng như bao lần làm nhiệm vụ khác, Lượm hăng hái, không sợ gian khó, hiểm nguy. Giữa cuộc chiến đấu ác liệt, Lượm dũng cảm băng mình qua lửa đạn mang thư thượng khẩn ra mặt trận.

Tinh thần chiến đấu quên mình và sự hi sinh anh dũng của Lượm đã gây xúc động sâu sắc trong lòng tác giả.

b. Trong đoạn thơ này có những câu thơ và khổ thơ được cấu tạo đặc biệt, có tác dụng biểu hiện cảm xúc khâm phục và tiếc thương sâu sắc của tác giả.

- Kỉ niệm về cuộc gặp gỡ với chú bé liên lạc vẫn còn tươi nguyên thì nhà thơ bỗng nhận được tin chẳng lành. Tác giả đau đớn thốt lên:

Ra thế

Lượm ơi!...

Câu thơ bốn chữ gãy đôi cùng với dấu chấm than giống như tiếng nấc nghẹn ngào, thể hiện tâm trạng ngạc nhiên, đau xót tột độ của nhà thơ. )

Câu 4. Trong bài thơ, người kể chuyện đã gọi Lượm bằng nhiều từ xưng hô khác nhau. Em hãy tìm những từ ấy và phân tích tác dụng của sự thay đổi cách gọi này đối với việc biểu hiện thái độ, quan hệ tình cảm của tác giả với Lượm.

(Trong bài thơ, tác giả gọi Lượm bằng nhiều từ khác nhau như: cháu, chú bé, Lượm, chú đồng chí nhỏ.

Cách gọi luôn thay đổi này thể hiện mối quan hệ thân thiết giữa tác giả và Lượm, đồng thời nói lên lòng yêu mến của tác giả đối với Lượm, một đồng chí nhỏ hăng hái tham gia công việc kháng chiến đánh giặc cứu nước. )

Câu 5. Lượm ai, còn không? câu thơ đặt ỏ gần cuối bài thơ nhu một câu hỏi đẩy đau xót sau sự hi sinh của Lượm. Vì sao sau câu thơ ấy tác giả lặp lại hai khổ thơ ồ đoạn dầu với hình ảnh Lượm hồn nhiên, vui tươi?

(Câu thơ Lượm ơi, còn không? là một câu hỏi tu từ được tách ra thành một khổ thơ riêng ở cuối bài bộc lộ cảm xúc bâng khuâng, tiếc nhớ khôn nguôi của tác giả.

Sau câu thơ ấy, tác giả lặp lại hai khổ thơ ở đoạn đầu với dụng ý khắc sâu hình ảnh hồn nhiên, trong sáng của Lượm trong tâm hồn mọi người. Lượm không những sống mãi trong lòng nhà thơ mà còn sống mãi với quê hương, đất nước. )

Câu 6. Viết một đoạn văn khoảng mười dòng miêu tả chuyến đi liên lạc cuối cùng và sự hi sinh của Lượm.

(*Tham khảo đoạn văn dưới đây:

Vào một ngày hè tháng sáu, giữa lúc cuộc chiến đấu đang diễn ra ác liệt, Lượm nhận nhiệm vụ chuyển thư thượng khẩn. Trong lửa đạn mịt mù, Lượm lao lên như một mũi tên, không sợ hiểm nguy, quyết trao lệnh của cấp trên tận tay những người chỉ huy trận đánh. Một viên đạn thù đã bắn trúng Lượm. Lượm ngã xuống giữa đồng lúa đang trổ đòng đòng thơm như mùi sữa mẹ trên mảnh đất cắt rốn chôn nhau của minh. Lượm đã ra đi mãi mãi, Đềlại niềm thương cảm khôn nguôi trong lòng tác giả... )